فدک ملک شخصی امّ‌ابیها(س)
همین‌که خیبر فتح شد و یهودیان سرتسلیم در برابر مسلمانان فرود آوردند، خبر سقوط خیبر با آن عظمت به یهودیان فدک
که از ساکنان قلعه‌ها و مزارع آن خطّه بودند رسید و از این رهگذر رعب و وحشتی در دل آنان افتاد و پیش از آنکه سپاه
اسلام راهی فدک شوند ، نمایندگانی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله فرستادند و از تسلیم و مصالحه خود بر نیمی از حاصل
باغات و اراضی فدکسخن گفتند؛ [1] ازاین رو فدک ملک ویژۀ رسول اللّه شد ؛ زیرا بدون جنگ به تصرف در آمد. مفسران
شیعه و سنی نیز به چگونگی تصرف فدک اشاره کرده و آن را خالصه و فئ رسول خدا و از زمین‌هایی برشمرده‌اند که بدون
سلاح و سپاه فتح شده و آحاد مسلمین در آن نقشی نداشته‌اند و بنا به نص قرآنی ، متعلق به پیامبر خواهد بود:
«وَ مَا أَفَاءَ اللّه ُ عَلَی رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لاَ رِکَابٍ وَ لَکِنَ اللّه َ یُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَی مَنْ یَشَاءُ وَ اللّهُ عَلَی کُلِّ
شَیْءٍ قَدِیرٌ * مَا أَفَاءَ اللّهُ عَلَی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَی فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبَی وَ الْیَتَامَی وَ الْمَسَاکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ کَیْ لاَ
یَکُونَ دُولَه بَیْنَ الاْءَغْنِیَاءِ مِنْکُمْ...»[2]
«آنچه را خدا از آن‌ها (یهود) به رسول خود بازگرداند ، چیزی است که شما برای به دست آوردن آن نه اسبی تاختید و نه
شتری؛ ولی خداوند رسولان خود را بر هرکس بخواهد مسلط می‌سازد و خدا بر همه چیز توانا است. آنچه را خدا از اهل این
آبادی بازگرداند «فئ» از آن خدا، رسولش و خویشاوندان او و یتیمان و مستمندان و در راه‌ماندگان است تا این اموال میان
ثروتمندان شما دست به دست نشود... .»
دو آیۀ بیان‌شده خاطرنشان می‌سازد که آنچه بدون جنگ و جهاد به دست آید ، به خدا و رسول تعلّق دارد و سایر مسلمانان در آن حقی ندارند. و آنگاه که در دست پیامبر قرار گرفت ، آن حضرت به‌عنوان ولّی امر مسلمین در مصارفی که صلاح دین و مسلمین است، خرج می‌کند و آن را ذخیرۀ ثروتمندان نمی‌سازد. این مصارف به بیان آیه عبارتند از: راه خدا و ترویج و تقویت دین و اهداف مقدس رسالت نبوی، خویشاوندان پیامبر و ایتام و مستمندان و در راه‌ماندگان و به‌طور کلی درراستای مصلحت دین و مسلمین. و هرگاه پیامبر از میان مردم رخت بربندد ، زمام چنین اموالی در دست جانشین به‌حق او، امام عادل خواهد بود که از قبل تعیین شده است که او نیز در همان مصارف مذکور خرج و صرف خواهد کرد.
واگذاری فدک به فاطمه(س)
چنانکه در روایات بی‌شماری ازطریق خاصه و عامه آمده است ، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در زمان حیات خود فدک را به فاطمه زهرا (سلام الله علیها) واگذار کردند و این سه سال قبل از رحلت پیامبربزرگوار بود ؛ یعنی همان ایامی که فدک به تصرف آن حضرت درآمد. طبرسی در مجمع‌البیان، ذیل تفسیر آیه: «وَ آتِ ذَاالْقُرْبَی حَقَّهُ وَ الْمِسْکِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ» از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام و نیز ابوسعید خدری چنین روایت می‌کند: «إنّه لَمّا نَزَلَتْ هذِهِ الآیَه عَلَی النَّبِی(ص) أَعْطاها وَسَلَّمَها فَدَکا وَبَقِیت فِی یَدِها ثَلاث سَنَوات قَبْلَ وَفاتِ النَّبِیّ».[3] همین که آیه کریمه به پیامبر(ص) دستور داد حق ذوی‌القربی؛ یعنی خویشاوندان پیامبر و مسکین و ابن‌سبیل را بدهد ، آن حضرت فدک را به فاطمه(س) داد و سه سال قبل از وفات حضرتش در دست فاطمه بود.
همین مطلب را سیوطی در درالمنثور از ابی‌سعید خدری نقل کرده است:
«أخرج البزاز وابویعلی وابن حاتم و ابن مردویه عن أبیسعید الخدری، قال: لَمّا نَزَلَتْ هذِهِ الآیَه وَآتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ... دعا رسول اللّه فاطمه فأعطاها فَدَکا.»
چون آیۀ شریفه نازل شد ، پیامبر(ص) فاطمه (س) را فراخواند و فدک را به او داد.
و نیز از قول ابن‌عباس آورده: «لما نزلت وَآتِ ذَاالْقُرْبی حَقَّه أقطع رسول اللّه فاطمه فدکا» چون آیۀ شریفه نازل شد ، رسول خدا (ص) فدک را ملک فاطمه (س) قرار داد.
هیثمی در مجمع الزوائد و ذهبی در میزان الاعتدال ، متقی در کنز العمال و برخی دیگر از محدثان عامه نیز عین این مطلب را نقل کرده‌اند.[4]
کوتاه سخن اینکه: فدک خاصه پیامبر گرامی بوده و در زمان حیات خود به امر خداوند آن را به فاطمه زهرا (س) داده است. این اقدام پیامبر (ص) براساس مصلحت دین و مسلمین و آیندۀ خلافت اسلام بوده ؛ زیرا یکم: هرگاه فدک در دست زهرا و علی علیهماالسلام بود ، آن را جز برای دین و مسلمین و مصالح جامعه اسلامی نمی‌خواستند و همان راه و روش پیامبر را می‌پیمودند. دوم : خلافت آینده اسلام که می‌بایست در دودمان اهل‌بیت علیهم السلام استمرار می‌یافت ، به بنیۀ مالی و پشتوانۀ اقتصادی نیاز داشت و فدک به‌عنوان یک منبع درآمد ، بخشی از این بودجه را تأمین می‌کرد و رمز اینکه پیامبر (ص) آن را به فاطمه (س) دادند و مستقیماً به علی(ع) نسپردند ، شاید این باشد که فاطمه دختر پیامبر بود و مردم نسبت به او احترامی ویژه داشتند و ذی‌القربی مستقیم رسول‌اللّه بود و دادن فدک به حضرتش دستور خداوند در آیه کریمه بود و بدیهی است که فاطمه زهرا(س) نیز با فدک همان‌گونه عمل می‌کرد که پیامبر می‌خواست و آن را درراستای خلافت امیرمؤمنان و مصلحت مسلمانان قرار می‌داد. این درحالی است که گروهی از اهل نفاق و دنیاطلبان ، از قبل با خلافت امیرمؤمنان سر ستیز داشتند و اگر فدک به طور مستقیم در اختیار آن حضرت قرار می‌گرفت، عکس‌العمل‌هایی نشان می‌دادند.
درهرحال ، وجود فدک در میان اهل‌بیت علیهم السلام ، خواه در دست علی(علیه السلام) یا زهرا(علیها السلام) فرقی نداشت. اقدام دستگاه حاکمه نیز در غصب فدک همان هدف را تعقیب می‌کرد که اشاره شد و آن تهی دست کردن خاندان پیامبر از بنیه مالی بود و در این جهت فرقی نداشت که متصرف زهرا باشد یا علی علیهماالسلام.
آدرس سایت ما: site3az.ir