روز عرفه از اعیاد عظیم است. اگر چه به اسم عید نامیده نشده و روزی است که حق تعالی بندگان خویش را به عبادت و طاعت خود فراخوانده و سفره های جود و احسان خود را برای ایشان گسترانیده و شیطان در این روز خوار و حقیرتر و رانده تر، و در خشمناک ترین اوقات خواهد بود، و روایت شده که حضرت امام زین العابدین علیه السلام در روز عرفه صدای سائلی را که از مردم کمک می نمود شنید، و به او فرمود: وای بر تو آیا از غیر خدا سوال می کنی در این روز و حال آن که امید می رود در این روز برای بچه های در شکم که فضل خدا شامل آنها شود.
پس در این روز در زیر آسمان روند و اعتراف و اقرار کنند نزد حق تعالی به گناهان خود تا سعادتمند گردند به ثواب عرفات و گناهانشان آمرزیده گردد و مشغول گردند به اعمال و ادعیه عرفه که از حجج طاهره علیهم السلام روایت شده است.
عرفات نام جایگاهی است که حاجیان در روز عرفه (نهم ذی الحجه) در آنجا توقف می کنند و به دعا و نیایش می پردازند و پس از برگزاری نماز ظهر و عصر به مکه مکرمه باز می گردند و وجه تسمیه آنرا چنین گفته اند که جبرائیل علیه السلام هنگامی که مناسک را به ابراهیم می آموخت، چون به عرفه رسید به او گفت «عرفت» و او پاسخ داد آری، لذا به این نام خوانده شد.
و نیز گفته اند سبب آن این است که مردم از این جایگاه به گناه خود اعتراف می کنند و بعضی آن را جهت تحمل صبر و رنجی می دانند که برای رسیدن به آن باید متحمل شد. چرا که یکی از معانی «عرف» صبر و شکیبایی و تحمل است.
در کتاب کلیات مفاتیح الجنان اعمال و ادعیه خاصی برای نهم ذی الحجه و روز عرفه ذکر شده است که در ادامه آنها را می‌خوانید:
1. غسل کردن
روز عرفه از اعیاد عظیمه است و برای آن چند عمل است: اول- غسل.
2. تسبیحات عشر
فرموده است بخوان این تسبیحات را که مروى از حضرت رسول صلى الله علیه و آله است و سید بن طاوس در اقبال ذکر فرموده :
سُبْحَانَ الَّذِی فِی السَّمَاءِ عَرْشُهُ سُبْحَانَ الَّذِی فِی الْأَرْضِ حُکْمُهُ
منزه آن خدایى که عرش با عظمت او در آسمان است منزه است آن خدایى که فرمانش در زمین است
سُبْحَانَ الَّذِی فِی الْقُبُورِ قَضَاؤُهُ سُبْحَانَ الَّذِی فِی الْبَحْرِ سَبِیلُهُ سُبْحَانَ الَّذِی فِی النَّارِ سُلْطَانُهُ
منزه است آن خدایى که در قبرها قضاى او جارى شده منزه است آن خدایى که در دریا راه دارد منزه است آن خدایى که در دوزخ فرمانفرمایى دارد
سُبْحَانَ الَّذِی فِی الْجَنَّةِ رَحْمَتُهُ سُبْحَانَ الَّذِی فِی الْقِیَامَةِ عَدْلُهُ
منزه است خدایى که در بهشت است رحمتش منزه است خدایى که عدالتش در قیامت ظاهر مى شود
سُبْحَانَ الَّذِی رَفَعَ السَّمَاءَ سُبْحَانَ الَّذِی بَسَطَ الْأَرْضَ سُبْحَانَ الَّذِی لاَ مَلْجَأَ وَ لاَ مَنْجَى مِنْهُ إِلاَّ إِلَیْهِ
منزه است خدایى که آسمان را برافراشت منزه است خدایى که زمین را بگسترد منزه است خدایى که جز به درگاه او پناه و راه نجاتى نیست
پس بگو
سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ
منزه است خداى و ستایش مخصوص اوست و معبود بحقى جز خداى نیست و خدا بزرگتر از هر چیز است
صد مرتبه
و بخوان توحید صد مرتبه و آیة الکرسی صد مرتبه و صلوات بر محمد و آل محمد صد مرتبه و بگو
لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی
نیست معبود بحقى جز خداى یگانه که انبازى ندارد و پادشاهى و ستایش او را سزد زنده کند و بمیراند و بمیراند و زنده کند
وَ هُوَ حَیٌّ لاَ یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
و او زنده است که هرگز نمیرد به دست اوست هر خیر و نیکى و او بر هر چیزى تواناست
ده مرتبه
أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ
آمرزش مى طلبم از خداى که نیست معبودى بحق جز او که زنده و پاینده است و بسوى او باز مى گردم
ده مرتبه
یَا اللَّهُ
اى خدا
ده مرتبه
یَا رَحْمَانُ
اى بخشاینده
ده مرتبه
یَا رَحِیمُ
اى مهربان
ده مرتبه
یَا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ یَا ذَا الْجَلاَلِ وَ الْإِکْرَامِ
اى آفریننده آسمانها و زمین اى صاحب جلالت و بزرگوارى
ده مرتبه
یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ
اى زنده و پاینده
ده مرتبه
یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ
اى بخشنده اى نعمت دهنده
ده مرتبه
یَا لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ
اى که نیست معبود به حقى جز ذات مقدست
ده مرتبه
آمِینَ
آمین
ده مرتبه
پس بگو
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ یَا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَیَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ
بار خدایا من از تو درخواست مى کنم اى خدایى که او از رگ گردن به من نزدیکتر است
یَا مَنْ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ یَا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَى وَ بِالْأُفُقِ الْمُبِینِ
اى خدایى که میان مرد و دلش حایل شوى اى خدایى که در منظر اعلى و افق مبینى
یَا مَنْ هُوَ الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى یَا مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ
اى خدایى که بخشاینده و بر عرش با عظمتت استوارى اى که به مانندش چیزى نیست و او شنوا و بیناست
أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
از تو درخواست مى کنم که بر محمد و آل محمد درود فرستى
و بخواه حاجت خود را که بر آورده خواهد شد إن شاء الله تعالى
3. تسبیح مفصل
عمل دیگر در این روز، تسبیحی که ثواب آن احصا نمى شود از کثرت و ما به جهت اختصار ترک کردیم ذکر آن را و آن تسبیح این است:
سُبْحَانَ اللَّهِ قَبْلَ کُلِّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ بَعْدَ کُلِّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ مَعَ کُلِّ أَحَدٍ
منزه است خدایى که پیش از هر چیز است و منزه است خدایى که بعد از هر چیز است و منزه است خدایى که با هر کس است
وَ سُبْحَانَ اللَّهِ یَبْقَى رَبُّنَا وَ یَفْنَى کُلُّ أَحَدٍ
و منزه است خدایى که باقى است پروردگار ما و فنا شود همه کس
وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِیحاً یَفْضُلُ تَسْبِیحَ الْمُسَبِّحِینَ فَضْلاً کَثِیراً قَبْلَ کُلِّ أَحَدٍ
و منزه است خدا تنزیهى که برتر است از تسبیح مسبحان برترى بسیار پیش از هر کس
وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِیحاً یَفْضُلُ تَسْبِیحَ الْمُسَبِّحِینَ فَضْلاً کَثِیراً بَعْدَ کُلِّ أَحَدٍ
و منزه است خدا تنزیهى که برتر است از تسبیح مسبحان برترى فراوان پس از هر کس
وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِیحاً یَفْضُلُ تَسْبِیحَ الْمُسَبِّحِینَ فَضْلاً کَثِیراً مَعَ کُلِّ أَحَدٍ
و منزه است خداى به تنزیهى که برتر است از تسبیح تسبیح کنندگان برترى بسیار با هر کس
وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِیحاً یَفْضُلُ تَسْبِیحَ الْمُسَبِّحِینَ فَضْلاً کَثِیراً لِرَبِّنَا الْبَاقِی وَ یَفْنَى کُلُّ أَحَدٍ
و منزه است خداى به تنزیهى که برتر است از تسبیح مسبحان برترى بسیار براى پروردگار باقى ما و فنا شود هر چیز
وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِیحاً لاَ یُحْصَى وَ لاَ یُدْرَى وَ لاَ یُنْسَى وَ لاَ یَبْلَى وَ لاَ یَفْنَى وَ لَیْسَ لَهُ مُنْتَهًى
و منزه است خداى به تنزیهى که شماره نشود و دانسته نشود و فراموش نشود و کهنه نشود و فانى نشود و بى نهایت باشد
وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِیحاً یَدُومُ بِدَوَامِهِ وَ یَبْقَى بِبَقَائِهِ فِی سِنِی الْعَالَمِینَ
و منزه است خداى به تنزیهى که بپاید به دوام او و بماند با ماندن او در سالهاى جهانیان
وَ شُهُورِ الدُّهُورِ وَ أَیَّامِ الدُّنْیَا وَ سَاعَاتِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ
و ماه هاى روزگاران و روزهاى دنیا و ساعتهاى شب و روز
وَ سُبْحَانَ اللَّهِ أَبَدَ الْأَبَدِ وَ مَعَ الْأَبَدِ مِمَّا لاَ یُحْصِیهِ الْعَدَدُ
و منزه است خداى همیشه جاودان و با جاودانى که نتوان شمرد آن را
وَ لاَ یُفْنِیهِ الْأَمَدُ وَ لاَ یَقْطَعُهُ الْأَبَدُ وَ تَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ
و گذشت روزگار آن را نیست نکند و نبرد دنباله آن هرگز و بزرگ است خدا بهترین آفرینندگان
پس بگو
وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ قَبْلَ کُلِّ أَحَدٍ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَعْدَ کُلِّ أَحَدٍ
و ستایش مر خداى راست پیش از هر کس و ستایش مر خداى راست پس از هر کس
تا آخر دعا لکن بجاى هر سُبحَانَ اللهِ، اَلحَمدُ لِلهِ بگو و چون به أحسَنُ الخَالِقِینَ رسیدى بگو: لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ قَبْلَ کُلِّ أَحَدٍ تا به آخر و بجاى سُبحَانَ اللهِ، لَا إلَهَ إلَّا اللهُ مى گویى و بعد از آن بگو: وَ اللَّهُ أَکْبَرُ قَبْلَ کُلِّ أَحَدٍ تا به آخر و بجاى سُبحَانَ اللهِ، اللهُ أکبَر مى گویى؛
4. نماز امام علی(ع) در روز عرفه
بعد از آن (نماز روز عرفه هنگام زوال آفتاب) چهار رکعت نماز گزارد در هر رکعت بعد از حمد توحید پنجاه مرتبه بخواند فقیر گوید که این نماز همان نماز حضرت امیر المؤمنین علیه السلام است که در اعمال روز جمعه گذشت.
5. صلوات روز عرفه
بخوانیم در این روز صلواتی را که از حضرت صادق علیه السلام منقول است که هر که بخواهد مسرور کند محمد و آل محمد علیهم السلام را در صلوات بر ایشان بگوید:
اللَّهُمَّ یَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَى وَ یَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَ یَا أَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ
اى خدا اى بخشنده ترین عطا بخش و اى بهترین درخواست شده و اى رحیمترین استرحام شده
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِی الْأَوَّلِینَ وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِی الْآخِرِینَ
بار خدایا بر محمد و آلش رحمت فرست در اولین و بر محمد و آلش در آخرین رحمت فرست
وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِی الْمَلَإِ الْأَعْلَى وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِی الْمُرْسَلِینَ
و بر محمد و آلش رحمت فرست در ملأ اعلى و عالم بالا و بر محمد و آلش رحمت فرست در رسولان
اللَّهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً وَ آلَهُ الْوَسِیلَةَ وَ الْفَضِیلَةَ وَ الشَّرَفَ وَ الرِّفْعَةَ وَ الدَّرَجَةَ الْکَبِیرَةَ
بار خدایا به محمد و آلش عطا کن وسیله و فضیلت و شرف و رفعت و درجه بزرگ و بلند را
اللَّهُمَّ إِنِّی آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ لَمْ أَرَهُ فَلاَ تَحْرِمْنِی فِی (یَوْمِ) الْقِیَامَةِ رُؤْیَتَهُ
بار خدایا من به محمد که بر او و آلش درود و رحمت خدا باد ایمان آوردم در حالى که او را ندیدم پس مرا در روز قیامت از دیدارش محروم مگردان
وَ ارْزُقْنِی صُحْبَتَهُ وَ تَوَفَّنِی عَلَى مِلَّتِهِ
و صحبت و همنشینى او را روزیم گردان و مرا بر دین و ملتش بمیران
وَ اسْقِنِی مِنْ حَوْضِهِ مَشْرَباً رَوِیّاً سَائِغاً هَنِیئاً لاَ أَظْمَأُ بَعْدَهُ أَبَداً إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
و از حوضش مرا بنوشان نوشیدنى سیر و گوارا که هرگز پس از آن تشنه نشوم بدرستى که تو بر هر چیز توانایى
اللَّهُمَّ إِنِّی آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ لَمْ أَرَهُ فَعَرِّفْنِی فِی الْجِنَانِ وَجْهَهُ
بار خدایا من به محمد که درود و رحمت خداى بر او و بر آلش باد ایمان آوردم در حالى که او را ندیدم پس در بهشت روى (منیرش) را به من بنماى
اللَّهُمَّ بَلِّغْ مُحَمَّداً صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مِنِّی تَحِیَّةً کَثِیرَةً وَ سَلاَماً
بار خدایا به محمد که بر او و آلش رحمت خداى باد از من تحیت و سلام فراوان برسان.
6. دعای شب عرفه
این دعا را که روایت شده هرکه آن را در شب عرفه یا شبهاى جمعه بخواند، خدا او را بیامرزد:
7. خواندن دعای «دعای اللّهمّ من تعبّا و تهیا»
دعای «اللّهمّ من تعبّا و تهیا» را که در روز عرفه و شب و روز جمعه نیز وارد است بخواند.
8. زیارت امام حسین(ع)
حضرت سیّد الشهدا علیه السّلام و زمین کربلا را زیارت کند، و تا روز عید قربان در آنجا بماند، تا از شرّ آن سال محفوظ باشد.
9. دعای امام حسین(ع) در روز عرفه
بشر و بشیر پسران غالب اسدى روایت کرده اند، که بعد از ظهر روز عرفه در صحراى عرفات خدمت آن حضرت بودیم، پس با گروهى از اهل بیت و فرزندان و شیعیان، با نهایت خاکسارى و خشوع، از خیمه خود بیرون آمدند، و در جانب چپ کوه ایستادند، و روى مبارک خویش را بسوى کعبه نمودند و دست ها را برابر صورت برداشتند مانند مسکینى که طعام طلبد، و این دعا را خواندند:
به هر صورت هرکه توفیق یابد و روز عرفه را در عرفات باشد، دعاها و اعمال بسیار دارد، و بهترین اعمال در این روز دعاست، و این روز شریف، در تمام روزهاى سال به خاطر دعا امتیاز دارد، و براى برادران مؤمن از آنان که زنده اند یا دار فانى را وداع گفته اند دعاى بسیار باید کرد، و روایت وارده در حال عبد اللّه بن جندب، در موقف عرفات و دعاى او براى برادران خود مشهور است، و همچنین روایت زید نرسى، در حال ثقه جلیل القدر، معاویة بن وهب در صحراى عرفات و دعاى او درباره فردفرد از اشخاصى که در آفاق بودند، و روایت او از امام صادق علیه السّلام در فضیلت این عمل، شایسته ملاحظه و توّجه است و امید واثق از برادران دینى، آنکه به این بزرگواران اقتدا کرده، و اهل ایمان را در دعا بر خود مقدّم دارند و این گنهکار روسیاه را یکى از آن اشخاص به حساب آرند، و در حال حیات و مرگ از دعاى خیر فراموشم نفرمایند، و نیز در این روز زیارت جامعه سوم را قرائت کن، و در آخر روز عرفه بخوان:
یَا رَبِّ إِنَّ ذُنُوبِی لا تَضُرُّکَ وَ إِنَّ مَغْفِرَتَکَ لِی لا تَنْقُصُکَ فَأَعْطِنِی مَا لا یَنْقُصُکَ وَ اغْفِرْ لِی مَا لا یَضُرُّکَ
پروردگارا، همانا گناهان من به تو زیانى نمیرساند، و آمرزشت بر من از تو نمیکاهد، پس ببخش به من آنچه نمیکاهدت و بیامرز برایم آنچه که زیانت نرساند
و نیز بخوان:
اللَّهُمَّ لا تَحْرِمْنِی خَیْرَ مَا عِنْدَکَ لِشَرِّ مَا عِنْدِی فَإِنْ أَنْتَ لَمْ تَرْحَمْنِی بِتَعَبِی وَ نَصَبِی فَلا تَحْرِمْنِی أَجْرَ الْمُصَابِ عَلَى مُصِیبَتِهِ
خدایا محرومم مساز از خیر آنچه نزد توست، به خاطر شرّ آنچه پیش من است، پس اگر با خستگى و واماندگی ام به من رحم نمیکنى، از پاداش مصیبت دیده بر مصیبتش محرومم مکن.
مؤلّف گوید: سیّد ابن طاووس، در ضمن دعاهاى روز عرفه فرموده: چون غروب آفتاب نزدیک شود بگو: «بسم اللّه و باللّه و سبحان اللّه و الحمد لله تا آخر، و این همان دعاى عشرات است که پیش از این گذشت ، پس سزاوار است خواندن دعاى عشرات که خواندن آن در هر صبح و شام مستحب است، در آخر روز عرفه ترک نشود، و این اذکار عشراتى را که کفعمى نقل کرده، همان ازکار آخر دعاى عشرات است که سیّد ابن طاووس روایت کرده.
